ÖZ
Amaç: Bu çalışma, Türkiye’deki çevrimiçi market alışverişi uygulamalarının iş modellerini Lueg’in (2022) sınıflandırması
bağlamında değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Yöntem: Türkiye’de faaliyet gösteren başlıca uygulama tabanlı eve teslim esasına göre çalışan perakendecilerinin
iş modelleri, şirketlerin web sitelerinden ve uygulamalarından (Apps) sağlanan verilerle, alışveriş türü,
stok tutma birimi (STB) sayısı, teslim süresi, fiyat ve lojistik merkezi kriterleri kullanılarak betimsel (durum) analiz
yöntemi ile incelenmiştir.
Bulgular: Pazardaki firmalar satışa sundukları STB’leri kendi sahibi oldukları depolardan tedarik etmek yanında,
franchising yöntemiyle kurdukları karanlık depolardan veya esnaflardan tedarik etmektedirler. Satışa sunulan
STB sayıları dört bini bulabilmektedir. Anlık ihtiyaç olarak nitelenen tek bir ürün veya az sayıda ürün 15-30
dk. Arasında teslim edilebilirken, motosikletli bir kuryenin taşıyamayacağı hacimde olan siparişler 2-4 saatlik
zaman aralıklarında teslim edilmektedir. Platform temelli yöntemin nispeten ucuzluğu pandemi sürecinde girişimciler
için cazip görünmüş, çok sayıda girişim ortaya çıkmış olsa da bunlar kısa sürede pazardan çekilmek
zorunda kalmışlardır. Kurye sistemi hakkında sağlıklı bilgiler sunulmamış olsa da Gig Economy kapsamında
esnaf kuryelerin yoğun olarak kullanıldığı bulunmuştur. Ulusal zincir marketlerin pazara girmesine bağlı olarak
Getir Büyük bölümü hizmete alınmıştır, buna karşılık Migros, Migros Hemen ile Getir’e cevap vermiştir. Türkiye
pazarın dinamizmini göstermesi ve dünyada bu pazarda ülkemizin önemini göstermesi açısından karşılıklı bu
hamleler önemlidir.
Sonuç: Türkiye’deki işletmelerin Hızlı Teslimat, Platform Modeli ve Her Çeşit işletme modellerini kullandığı
bulunmuştur. Bu haliyle Türkiye çevrimiçi market alışveriş pazarında faaliyet gösteren firmaların iş modelleri,
Instacart kategorisi dışında Almanya pazarındaki iş modelleri örtüşmektedir.
Özgün Değer: Çevrimiçi Market Alışverişi Uygulamaları hem dünyada hem de dünyanın biraz önünde olmasına
rağmen Türkiye’de yeni bir alandır. Bu bağlamda konu hakkındaki akademik araştırmaların oldukça sınırlıdır.
Türkiye pazarı hem alanda dünyanın en büyüklerinden Getir ve Delivery Hero’nun sahibi olduğu Yemeksepeti’nin
kıyasıya rekabet ettiği nadir pazarlardan olması hasebiyle önemlidir. Türkiye pazarında bu alandaki
firmaların iş modelleri bu anlamda dünyadaki diğer pazarlar için rol model olmaya adaydır. Bulgularımız Lueg’in
(2022) tasnifinin uluslararası pazarda rakipleri sınıflandırmak için kullanılabileceğini göstermiştir.
Anahtar Sözcükler: uygulama temelli market perakendeciliği, market, market ürünleri teslîmâtı işletme modelleri
JEL Sınıflandırması: M31, M13, M16